De vennootschap met sociaal oogmerk of de VSO
De nieuwe Wet van 23 maart 2019 tot invoering van het Wetboek van vennootschappen voorziet niet meer de mogelijkheid om een vennootschap met sociaal oogmerk op te richten.
1. Algemene bespreking
Een vennootschap met sociaal oogmerk (vso) is een variant van bestaande vennootschapsvormen. De VSO kan worden opgericht onder de vorm van een NV, een BVBA, een CVBA, een VOF, een Comm.V. een Comm. VA. of een CVOA en is dus geen afzonderlijke vennootschapsvorm. Deze vennootschapsvorm laat de vennootschap tevens toe om zich vlotter te bewegen en te manifesteren in het economisch en maatschappelijk verkeer. Daarnaast is ze een volwaardige vennootschap die zoals iedere vennootschap een beschermd kapitaal heeft, hetgeen in zekere mate een waarborg biedt voor de schuldeisers.
De handelsvennootschap opgericht onder bijvoorbeeld een CVBA kan steeds omgevormd worden in een VSO en omgekeerd. Hoewel het Wetboek van Vennootschappen hieromtrent geen duidelijke regelgeving bevat, neemt men algemeen aan dat een bestaande vennootschap kan worden omgevormd tot een VSO door middel van een statutenwijziging en mits het respecteren van de regels van de doelwijziging.
2. Voorkeur van de wetgever voor CVBA-VSO
In de wet tot instelling van de VSO valt op dat de CVBA door de wetgever het meest aangemoedigd wordt om een sociaal oogmerk aan te nemen daar voorzien is in een speciale regeling, met name een verlaging van de plaatsingsdrempel en de volstortingsdrempel voor het vast kapitaal naar respectievelijk 6.150 (in plaats van 18.550) euro en 2.500 ( in plaats van 6.200) euro. Daarnaast kan de structuur van de VSO bijdragen tot een fiscale optimalisatie.
Een analyse van deze vennootschapsvorm maakt duidelijk dat een grote meerderheid – zo een 73% – van de VSO’s onder de vorm van een CVBA zijn opgericht. Niet enkel de democratische besluitvorming, autonoom beheer en een beperkte rentevoet op aandelen zijn een groot voordeel, vooral het vlot toe- en uittreden van vennoten tot het kapitaal ingevolge het vast en veranderlijk kapitaal zonder statutenwijziging zorgen voor een enorme soepelheid. Bij elke andere vennootschap moet daarvoor een kapitaalsverhoging met de bijhorende kosten gebeuren.
3. Kenmerken van de vennootschap met sociaal oogmerk
De wet legt een aantal voorwaarden en verplichtingen op waaraan de vennootschap moet voldoen om de VSO-vorm te kunnen aannemen. Deze verplichtingen hebben onder meer tot doel om het gebruik van de VSO als modaliteit en de daaraan gekoppelde gevolgen ondubbelzinnig duidelijk en zichtbaar te maken. Daarnaast had de wetgever met deze kenmerken voor ogen om het winstbestedingsoogmerk, dat kenmerkend is voor de VSO, duidelijk te laten primeren op het winstverdelingsoogmerk. Dit winstbestedingsoogmerk houdt in dat elk van de vennoten het in de statuten gepreciseerde en het door elk van de vennoten klaarblijkelijk belangrijk geachte sociaal oogmerk zal dienen.
3.1.Het sociaal oogmerk
De statuten dienen nauwkeurig het sociaal oogmerk van de VSO overeenkomstig haar doel te omschrijven. Enerzijds zijn er dus de concrete activiteiten van de onderneming en anderzijds is er de achterliggende bedoeling of het sociaal oogmerk. Het sociaal oogmerk is niet uitdrukkelijk door de wetgever gedefinieerd. De wetgever heeft zich ertoe beperkt om het sociaal oogmerk negatief te omschrijven om zo de oprichters voldoende vrijheid te geven en op voorhand geen activiteiten uit te sluiten. Deze vrijheid komt de rechtszekerheid echter niet ten goede. Het sociaal oogmerk wordt door de rechtsleer, hierin geïnspireerd door de parlementaire stukken, gedefinieerd als alles wat rechtstreeks of onrechtstreeks de gemeenschap ten goede komt.
In de statuten van de VSO zal tevens moeten worden vastgelegd dat de vennoten geen of slechts een beperkt vermogensvoordeel nastreven.
3.2.Winstbesteding
De vennoten worden ingevolge artikel 661, 3° W.Venn. verplicht om statutair vast te leggen op welke wijze men de eventuele winst zal besteden en dit conform het interne en externe oogmerk van de vennootschap. De vennoten zullen dus kunnen beslissen om, ingeval van winst, een winstuitkering aan de vennoten toe te kennen. Deze winstuitkering mag echter in geen geval meer bedragen dan het maximaal dividend dat door de Koning is vastgesteld met betrekking tot de vennootschappen die erkend zijn. Indien er na vereffening een positief saldo overblijft mag dit niet aan de vennoten worden uitgekeerd, maar het dient een bestemming te krijgen die zo nauw mogelijk aansluit bij het sociaal oogmerk van de vennootschap.
3.3. Werknemersparticipatie
De vennoten dienen in de statuten regels vast te stellen op grond waarvan aan iedere werknemer de mogelijkheid wordt geboden om binnen het jaar na zijn indiensttreding in de vennootschap, de hoedanigheid van vennoot te krijgen. Op deze manier is de VSO de enige vennootschapsvorm waar werknemersparticipatie wettelijk wordt gedefinieerd.
Deze participatieverplichting werd ingegeven vanuit de idee dat ondernemingen in de sociale economie democratische besluitvorming doorgaans van primordiaal belang achten. Waar de VSO niet de vorm van een coöperatieve vennootschap aanneemt, rijzen echter enkele praktische problemen omtrent de toe- en uittreding van vennoten, we denken hierbij bijvoorbeeld aan de uittreding van een personeelslid in de NV-VSO of de BVBA-VSO, waar men een overnemer voor de desbetreffende aandelen zal moeten vinden.
Hoewel de intenties bij het opstellen van deze regelgeving voornamelijk de sociale participatie van de werknemers voor ogen hadden, zorgen onder meer de onduidelijkheid, de opbouw rond verkeerde principes – financiële in plaats van sociale participatie – en de mogelijkheid tot wangebruik, volgens sommige rechtsgeleerden tot de conclusie dat de werknemersparticipatie, één van de hoofdkenmerken van de VSO, heeft gefaald.
3.4.Bijzonder verslag van de bestuurders van de vennootschap met sociaal oogmerk
De bestuurders van de VSO zullen ieder jaar een bijzonder verslag moeten opstellen over de wijze waarop de vennootschap toezicht heeft uitgeoefend op haar oogmerk zoals vastgesteld in de statuten. In dit verslag moeten investeringen, werkingskosten, bezoldigingen en dergelijke die bestemd zijn om de verwezenlijking van het sociaal oogmerk te bevorderen worden opgenomen. Het niet of slecht opstellen van dit verslag kan aanleiding kan geven tot hoofdelijke bestuurdersaansprakelijkheid voor alle schade die het gevolg is van overtreding van de wettelijke en statutaire bepalingen ter zake. De bedoeling van de wetgever hier was vermijden dat men op verdoken wijze winst aan de vennoten zou uitkeren en daarnaast nagaan of de vennootschap niet oneigenlijk wordt gebruikt.
3.5.Bijzondere sanctioneringsmechanismen
De bestaande reserves dienen een bestemming te krijgen die zo nauw mogelijk aansluit bij het sociaal oogmerk dat de vennootschap heeft. Wanneer men deze regel miskent, dan kunnen de bestuurders ingevolge artikel 663 W.Venn. hoofdelijk tot de betaling van de foutief uitgekeerde sommen worden gehouden of tot herstel van de gevolgen die voortvloeien uit de niet-naleving van de gestelde eisen inzake de bestemming van de reserves. De wet legt de bestuurders van de VSO dus een verhoogde aansprakelijkheid op tegenover de gewone vennootschappen.
Daarnaast laat artikel 667 W.Venn. de vennoten, derde belanghebbenden en het Openbaar Ministerie toe om nauwlettend te waken over de specialiteit, zijnde het sociaal doel van de VSO. Wanneer een vennootschap zich op de markt voordoet als een VSO, maar in haar statuten niet in alle verplichte vermeldingen voorziet, dan kan zij gerechtelijk worden ontbonden. Omgekeerd zal een VSO die alle wettelijke verplichtingen in haar statuten heeft opgenomen, maar zich in de praktijk niet naar deze regels gedraagt, hetzelfde lot ondergaan.
4. Fiscale kwalificatie van de vennootschap met sociaal oogmerk
4.1. Kwalificatie
Hoewel de rechtspersonenbelasting en de vennootschapsbelasting beide inkomstenbelastingen zijn, verschillen zij grondig van aard en van toepassingsgebied. Zo is de vennootschapsbelasting een globale winstbelasting waarbij de gerealiseerde winst van de betrokken onderneming, zoals die blijkt uit haar boekhouding en na verschillende fiscale aanpassingen, in de regel volledig wordt belast. De rechtspersonenbelasting is daarentegen een analytische belasting, wat impliceert dat enkel limitatief opgesomde inkomsten belastbaar zijn.
Voor de VSO bestaat er geen afzonderlijk fiscaal regime. Bijgevolg zijn ze in principe onderworpen aan de gewone regels voor de bepaling van de toepassing van de vennootschaps- dan wel rechtspersonenbelasting.
4.2. Standpunt fiscale administratie
De Administratie heeft in een mededeling in het Belgisch Staatsblad aangegeven dat de VSO in principe aan de vennootschapsbelasting wordt onderworpen. Een VSO kan echter aan de rechtspersonenbelasting onderworpen zijn, indien elke dividenduitkering statutair wordt uitgesloten en bovendien geen andere activiteiten worden ontplooid dan activiteiten die ook voor VZW’s en andere rechtspersonen zonder winstoogmerk de toepassing van de rechtspersonenbelasting mogelijk maken.
Deze administratieve regeling verschafte echter een onvoldoende duidelijk kader. De criteria die worden toegepast om uit te maken of een rechtspersoon al dan niet aan de rechtspersonenbelasting moet worden onderworpen, blinken niet uit in helderheid en geven in de praktijk aanleiding tot heel wat discussie.
4.3. Fiscale aftrekbaarheid van kosten
Wat nu met de fiscale aftrekbaarheid van een aantal kosten die de VSO zal maken in het kader van haar sociaal oogmerk? De Rulingscommissie stelt in dit verband dat deze uitgaven weliswaar te situeren zijn in de sfeer van de niet-economische handelingen, maar dat deze kosten te verantwoorden zijn vanuit het maatschappelijk doel en sociaal oogmerk van de VSO. De Rulingscommissie lijkt hiermee een gelijkaardige soepelheid aan de dag te leggen voor de VSO als voor de VZW’s die onderworpen zijn aan de vennootschapsbelasting. Deze aanpak lijkt gerechtvaardigd daar zij vermijdt dat een VSO anders zou worden behandeld dan een VZW die aan de vennootschapsbelasting onderworpen wordt. Helaas ontbreekt voor deze stelling een wettelijke grondslag die het voordeel van duidelijkheid en rechtszekerheid zou hebben.
Aarzel niet om ons te contacteren voor meer
inlichtingen:
Mail: Anouk.cludts@cludts.com ou Alain.cludts@cludts.com
de Limburg Stirumlaan, 250 te 1780 Wemmel
Tel: 02/460 68 91